حواس‌پرتی را دست‌کم نگیر؛ مغزت در حال یادگیری پنهانی است
فکر می‌کنید حواس‌پرتی یک عادت بد است؟ دوباره فکر کنید. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که خیال‌پردازی و سرگردانی ذهنی ممکن است ابزار پنهانی مغز برای یادگیری، حل مسئله و راه‌اندازی مجدد ذهن باشد. فکر می
حواس‌پرتی را دست‌کم نگیر؛ مغزت در حال یادگیری پنهانی است فکر می‌کنید حواس‌پرتی یک عادت بد است؟ دوباره فکر کنید. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که خیال‌پردازی و سرگردانی ذهنی ممکن است ابزار پنهانی مغز برای یادگیری، حل مسئله و راه‌اندازی مجدد ذهن باشد.
فکر می‌کنید حواس‌پرتی یک عادت بد است؟ دوباره فکر کنید. تحقیقات جدید نشان می‌دهد که خیال‌پردازی و سرگردانی ذهنی ممکن است ابزار پنهانی مغز برای یادگیری، حل مسئله و راه‌اندازی مجدد ذهن باشد.
به گزارش انتخاب و به نقل از انلی مای هلث؛ ما همه این لحظات را تجربه کرده‌ایم — زمانی که ذهن‌مان وسط یک جلسه‌ی طولانی یا هنگام انجام کاری تکراری، منحرف می‌شود و ناگهان متوجه می‌شویم که چند دقیقه است به نقطه‌ای خیره مانده‌ایم، بی‌خبر از اطراف. در حالی که جامعه معمولاً این حالت را به‌عنوان بی‌توجهی یا تنبلی تعبیر می‌کند، علم اکنون داستان کاملاً متفاوتی را روایت می‌کند. طبق پژوهشی جدید که در نشریه علوم اعصاب (The Journal of Neuroscience) منتشر شده، «حواس‌پرتی» ممکن است یکی از توانایی‌های کمتر شناخته‌شده و قدرتمند مغز باشد.
علمِ پشتِ سرگردانی ذهن
در این پژوهش، محققان بررسی کردند که مغز در زمان قطع ارتباط با محیط اطراف چگونه عمل می‌کند. شرکت‌کنندگان در مطالعه مأمور شدند یک فعالیت رایانه‌ای به ظاهر ساده را انجام دهند. اما نکته‌ای که آن‌ها از آن بی‌اطلاع بودند، این بود که الگوهایی پنهان به‌طور ظریفی در ساختار این فعالیت گنجانده شده بود. هدف اصلی پژوهش، انجام دادن آن فعالیت نبود، بلکه این بود که مغز چگونه در حالتی که آگاهانه تمرکز ندارد، اطلاعات پنهان را دریافت می‌کند.
برای ثبت فعالیت مغزی، شرکت‌کنندگان کلاه EEG به سر داشتند که امواج الکتریکی مغز را شناسایی می‌کند. هنگامی‌که شرکت‌کنندگان دچار «حواس‌پرتی» می‌شدند — که با تغییر در امواج مغزی‌شان مشخص می‌شد — پژوهشگران به کشفی جالب رسیدند: وقتی این افراد دوباره به فعالیت بازمی‌گشتند، توانایی بیشتری در تشخیص الگوهای پنهان داشتند. به عبارت دیگر، در لحظاتی که «غیرمولد» به نظر می‌رسیدند، مغزشان در واقع در حال یادگیری بود.
یادگیری ناخودآگاه در حال کار
نتایج نشان می‌دهد مغز حتی وقتی شما فکر می‌کنید هیچ کاری نمی‌کنید، در پشت صحنه به کار خود ادامه می‌دهد. این پدیده با نام «یادگیری ضمنی» (implicit learning) شناخته می‌شود — نوعی از یادگیری که بدون آگاهی خودآگاه رخ می‌دهد. شرکت‌کنندگان هرگز آموزش ندیده بودند که دنبال الگو بگردند، اما مغزشان به‌طور ناخودآگاه در حال تشخیص آن‌ها بود.
لحظات خیال‌پردازی، برخلاف تصور رایج که آن‌ها را خطاهای ذهنی می‌داند، ممکن است به مغز این امکان را بدهد که آزادانه‌تر به بررسی احتمالات، برقراری ارتباط بین مفاهیم و درک اطلاعات پیچیده بپردازد؛ بیش از زمانی که به‌طور سفت و سخت متمرکز هستیم.
حواس‌پرتی شبیه به فعالیت مغز در خواب است
یکی از شگفت‌انگیزترین یافته‌های این مطالعه این بود که فعالیت مغزی در لحظات «سرگردانی ذهن» بسیار شبیه به برخی مراحل خواب است. خوانش‌های EEG نشان داد که امواج آهسته‌ای در مغز فعال می‌شوند که شبیه امواج دیده‌شده در خواب سبک هستند — زمانی که مغز مشغول تثبیت خاطرات و پردازش اطلاعات روز است.
این یافته حاکی از آن است که حواس‌پرتی به مغز فرصت «میکراستراحت» می‌دهد؛ یعنی نوعی استراحت کوتاه و بازسازی‌کننده، بدون اینکه لازم باشد واقعاً بخوابید. همان‌طور که استراحت برای ترمیم عضلات ضروری است، این مکث‌های ذهنی کوتاه هم می‌توانند به جذب و پردازش مؤثرتر اطلاعات توسط مغز کمک کنند.
بهره‌وری در دل بی‌کاری
فرهنگ ما اغلب بهره‌وری مداوم و بی‌وقفه را ارزشمند می‌داند، اما این پژوهش این دیدگاه را به چالش می‌کشد. وقتی ذهن‌تان منحرف می‌شود، شاید در حال حل‌وفصل مشکلات، تثبیت خاطرات یا تشخیص الگوهایی باشد که تمرکز آگاهانه از درک آن‌ها عاجز است. این نوعی پردازش پس‌زمینه است که توانایی یادگیری و خلاقیت را افزایش می‌دهد.
پس به جای سرزنش خودتان بابت پرت شدن حواس در کلاس یا جلسه، شاید بهتر باشد آن را راهی برای بهینه‌سازی عملکرد مغز در نظر بگیرید.
چرا استراحت‌های ذهنی اهمیت دارند؟
یافته‌های این پژوهش از این دیدگاه حمایت می‌کند که استراحت‌های ذهنی کوتاه در طول روز، یک تجمل یا تنبلی نیستند — بلکه کاملاً ضروری‌اند. کنار گذاشتن کار، اجازه دادن به ذهن برای رها شدن، یا فقط چند لحظه «هیچ کاری نکردن» می‌تواند توانایی شما برای یادگیری و حل مسئله را در ادامه‌ی روز تقویت کند. پژوهشگران معتقدند این اپیزودهای کوتاه از خیال‌پردازی، حواس‌پرتی‌هایی نیستند که باید از بین بروند، بلکه ابزارهایی طبیعی‌اند که مغز برای تفکر عمیق‌تر از آن‌ها استفاده می‌کند.
جمع‌بندی
پس دفعه‌ی بعد که در یک لحظه‌ی کسل‌کننده خودتان را در حال خیال‌پردازی دیدید، احساس گناه نکنید. این انحراف ذهنی شاید فقط راه هوشمندانه‌ی مغزتان برای بازآرایی و راه‌اندازی مجدد افکارتان باشد. در جهانی که دائماً در حال جلب توجه شماست، شاید بهترین کاری که می‌توانید برای ذهن‌تان بکنید، این باشد که اجازه دهید کمی «حواس‌تان پرت شود».
